Aktualności

Rybołów

Szponiaste to wyjątkowa grupa ptasich drapieżników. Ich przystosowania — ostre, zakrzywione szpony i dziób, doskonały wzrok, błyskawiczny, precyzyjny lot — czynią z nich mistrzów polowania.

W Polsce stwierdzono gniazdowanie 20 gatunków ptaków szponiastych, należących do trzech rodzin: jastrzębiowatych, sokołowatych i rybołowów. Są wśród nich majestatyczne orły, potężne bieliki, zwinne sokoły i rybołowy.

Ich rola ekologiczna jest nie do przecenienia — jako drapieżniki regulują liczebność populacji drobnych ssaków, ptaków i owadów. W ten sposób pośrednio chronią uprawy rolnicze przed nadmiernym rozmnożeniem gatunków uznawanych za szkodniki. Brak tych skrzydlatych łowców prowadziłby do zaburzeń równowagi w ekosystemach.

Kontekst globalnego kryzysu 

Niestety, sytuacja ptaków szponiastych w Polsce i na świecie jest poważna. Kryzys planetarny — na który składają się zmiana klimatu, utrata różnorodności biologicznej, degradacja środowiska i zanieczyszczenia — bezpośrednio zagraża tej grupie. W wielu przypadkach populacje są rozproszone i rozrzedzone, a niektóre gatunki przystępują do lęgów tylko sporadycznie. 

Zanik siedlisk, fragmentacja krajobrazu, rozwój infrastruktury (w tym kolizje z pojazdami, liniami energetycznymi i turbinami wiatrowymi), skażenie środowiska oraz malejąca baza pokarmowa to czynniki, które już dziś obniżają sukces lęgowy wielu gatunków. Dodatkowo, jako drapieżniki znajdujące się wysoko w łańcuchu pokarmowym, są szczególnie narażone na kumulację toksyn. 

Zgodnie z danymi zawartymi w Memorandum of Understanding on the Conservation of Migratory Birds of Prey in Africa and Eurasia (CMS, 2023), już w 2005 roku ponad 50% populacji migrujących ptaków drapieżnych w tym regionie znajdowało się w złym stanie ochronnym, a wiele z nich nadal wykazuje tendencje spadkowe. Spośród 94 monitorowanych gatunków 54% wykazuje spadek liczebności, a 34% uznawanych jest za gatunki podwyższonego ryzyka wyginięcia. Szczególnie zagrożone są sępy (93%), orły (50%) i sokoły (26%).

Choć w latach 90. XX wieku w wielu krajach Europy Zachodniej populacje ptaków drapieżnych wykazywały tendencje wzrostowe, to w Europie Wschodniej — gdzie występuje znaczna koncentracja najbardziej zagrożonych gatunków — obserwowano odwrotne zjawisko: spadek liczebności (Burfield, 2008). Dziś również widoczne są istotne różnice regionalne. Komisja Europejska wskazuje (EC, 2023), że populacje ptaków drapieżnych mogą pełnić rolę czułych wskaźników stanu środowiska na terenach rolniczych. Ich obecność silnie koreluje z ogólnym poziomem bioróżnorodności w krajobrazach wiejskich, co czyni je szczególnie przydatnym narzędziem w monitoringu ekologicznym. 

Dlaczego ochrona ptaków szponiastych powinna być priorytetem? 

Wierzymy, że troska o ptaki szponiaste to nie tylko kwestia ochrony zagrożonych gatunków, lecz także strategiczny wybór na rzecz zdrowych, odpornych ekosystemów. Te ptaki to bioindykatory — ich kondycja stanowi czuły wskaźnik stanu środowiska. Są także uważane za dobry wskaźnik stanu bioróżnorodności w krajobrazach rolniczych. Chroniąc je, chronimy także siedliska, krajobrazy i powiązane gatunki.  

Z tego względu postulujemy wdrażanie szeroko zakrojonych działań ochronnych, które powinny obejmować: (a) ochronę czynną — w tym reintrodukcję młodych ptaków z wyspecjalizowanych hodowli, remonty i budowę sztucznych gniazd; (b) nowoczesny monitoring populacji — obejmujący obserwacje terenowe, telemetryczne śledzenie ruchów ptaków, badania genetyczne (DNA), zdalny monitoring gniazd (kamery, fotopułapki) oraz analizę i wizualizację danych; (c) badania wpływu działalności człowieka, m.in. farm wiatrowych, rozwoju infrastruktury i zmian użytkowania gruntów na biologię, sukces lęgowy i zachowania ptaków szponiastych; (d) działania edukacyjne i sieciujące, takie jak szkolenia dla służb ochrony przyrody, budowanie sieci wolontariuszy, organizowanie konferencji, warsztatów i kampanii edukacyjnych. 

Wspólne zobowiązania 

Działania te są nie tylko zgodne z aktualną wiedzą naukową, ale również z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w ramach: 

• Celu 15 Agendy 2030 „Życie na lądzie”, wzywającego do ochrony i odbudowy ekosystemów lądowych, 

• Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD), 

• Konwencji bońskiej i berneńskiej, regulujących ochronę migrujących gatunków i ich siedlisk, 

• Unijnej Dyrektywy Ptasiej, w ramach której ptaki szponiaste objęte są ścisłą ochroną gatunkową i siedliskową, 

• Europejskiej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 oraz Ustawy o Odnowie Przyrody (Nature Restoration Law). 

Czas na działanie 

W obliczu gwałtownych zmian środowiskowych potrzebujemy natychmiastowych, skoordynowanych działań. Ochrona ptaków szponiastych to sprawdzian naszej gotowości do ratowania różnorodności biologicznej — i jednocześnie szansa, by wzmocnić odporność ekosystemów na przyszłe kryzysy. 

W UNEP/GRID-Warszawa wierzymy, że wspólna ochrona tych niezwykłych gatunków może stać się symbolem odpowiedzialności i nadziei. Dla nas, i dla przyszłych pokoleń.